Algemene Informatie

Velp, Laarweg 10. Huize Larenstein, 1892-1974. Tehuis voor voogdijkinderen van 15-21 jaar.
Velp, Laarweg 26. Sancta Maria (later: De Terp), 1932-1982. Tehuis voor werkende meisjes, overgangshuis (van gesticht naar maatschappij).

“De congregatie van de Zusters van O.L. Vrouw van Liefde van de Goede Herder (of kortweg: De Goede Herder) vindt zijn oorsprong in 1829, toen zuster Maria Euphrasia Pelletier van de Zusters van Onze Lieve Vrouw van Liefde in Tours van de bisschop het verzoek kreeg een dochterklooster te Angers te stichtten. Het klooster, dat zij de “Goede Herder” noemde, was bedoeld om onfortuinlijke vrouwen en meisjes te helpen.
Klooster “De Goede Herder” was een groot succes en dochterstichtingen verspreidde zich snel over verschillende bisdommen. Om de eenheid en samenwerking tussen de verschillende instellingen te behouden, kreeg moeder Euphrasia in 1835 pauselijke toestemming tot oprichting van een generalaat, waarmee de “Zusters van O.L. Vrouw van Liefde van de Goede Herder in Angers” een zelfstandige congregatie onder de Regel van Augustinus werd.
In 1853 volgde de goedkeuring van de constituties door paus Gregorius XVI. De snelle groei van de congregatie zette zich voort. Bij het overlijden van moeder Euphrasia in 1868 waren er reeds meer dan honderd huizen van de Goede Herder, waar meer dan 2000 zusters werkten.
Op 30 maart 1860 vestigden de eerste Zusters van de Goede Herder zich op verzoek van mgr. F.J. van Vree aan de Hoge Rijndijk te Zoeterwoude. In 1879, 1892 en 1902 volgden kloosterinternaten in Haarlem, Velp en Tilburg. In 1910, bij het 50-jarig jubileum in Nederland, waren er 175 zusters, 340 ‘meisjes’ (ouder dan veertien jaar) en 235 jongere kinderen (ook wel “préservées” genoemd). De congregatie bouwde een reputatie op in de opvang van meisjes en werkt steeds nauwer samen met de overheid. Meisjes en jonge vrouwen kwamen via de voogdijraad, de politie of kerkelijke instanties bij instellingen van de Goede Herder terecht.
In de oorlog werden de internaten in Velp en Bloemendaal gevorderd door de Duitsers. In 1945 werd een groot deel van het complex in Velp verwoest. Na de oorlog werd het werk weer opgestart en werden te Leiden, Leiderdorp en Almelo tehuizen voor werkende meisjes geopend, onder de naam “Sancta Euphrasia”. Vanaf halverwege de jaren ’60 werd het internaatswerk wegens het gebrek aan roepingen ingekrompen.

In 2006 werd de Nederlandse Provincie officieel opgeheven en ging over naar een afzonderlijk huis, klooster Euphrasia, onder auspiciën van het generaal bestuur. Sinds 26 april 2012 maakt klooster Euphrasia deel uit van de BFMN-provincie (België, Frankrijk, Hongarije, Nederland). Daarmee kwam een einde aan 152 jaar zelfstandigheid en werd de bestuursverantwoordelijkheid overgedragen aan het provinciaal bestuur te Parijs.” (Archives Portal Europe.)

Rector Nierman beschrijft het tot stand komen van het klooster in Velp door drie zusters uit Zoeterwoude. Het duurde even voordat kinderen konden worden opgenomen, maar: “ toen eenmaal de deuren van den nieuwen schaapstal waren opengezet, kwamen de schaapjes van alle kanten binnen.
De ontwikkelingsgeschiedenis van Larenstein voor, tijdens en na de oorlog en de vele bouwactiviteiten staan met vele foto’s op de site https://www.rhedenopdekaart.nl. Eind jaren ’20 woonden op het landgoed 335 kinderen en 70 zusters.

Het oude klooster en de kapel werden in 1945 vernietigd. Direct na de oorlog werd begonnen met het herstel van het klooster en er kwam veel nieuwbouw, ondermeer een meisjesinternaat en een nieuwe kapel met mooie gebrandschilderde ramen die in 1959 door kardinaal Alfrink werd ingewijd.

Bij Documenten zijn de vele gebouwen van de inrichting in 1955 op een luchtfoto uit de collectie van het KDC benoemd. Ook het kloosterkerkhof met het kruisbeeld aan het einde van het middenpad is zichtbaar, maar verder zijn er geen kruizen aanwezig. Op 4 luchtfoto's (1944-1945, Gelders Archief), waar het kerkhof duidelijk op zichtbaar is, zijn evenmin strukturen van kruizen te zien.

In de zestiger jaren neemt het aantal meisjes af door een overgang van residentiele jeugdzorg naar het plaatsen van kinderen in pleeggezinnenen. Tenslotte werd het landgoed Larenstein met zijn gebouwen in 1973 verlaten en te koop gezet. Deze werden door de Bosbouwschool te Arnhem gekocht, behalve de Terp dat 15 jaar later werd overgenomen. De overgebleven zusters vertrokken naar Bloemendaal of Almelo. Het beeld van de Goede Herder werd in 1991 uit de binnenplaats van het Carré getakeld en naar het klooster in Bloemendaal verplaatst.

De Bosbouwschool werd later onderdeel van Hogeschool Van Hall Larenstein. De kloostergebouwen voldeden op den duur niet meer. Ze werden in 2011 gesloopt en door prachtige nieuwbouw vervangen. Zo werd klooster Larenstein tenslotte tot Kennislandgoed Larenstein waar Hogeschool Van Hall Larenstein, Helicon MBO Velp en Studio 26 (podium voor creatieve kunsten) zijn gevestigd en dat opengesteld is voor publiek. Van het klooster zijn alleen de nieuwe kapel, die als collegezaal fungeert, de Lourdesgrot en het kerkhof overgebleven. Het mooie orgel uit de kapel ging naar de Vrijgemaakt Gereformeerde kerk te Lisse.

In het Gelders Archief is een dodenlijst van het klooster bewaard gebleven die hier gepubliceerd wordt. Dit grafregister, verdeeld in zusters en verpleegden, is zeer nauwkeurig en geeft ook de gestichtsnamen van de doden. De eerste die begraven werd was zuster Theodora van der Veldt op 31 juli 1894, de laatste was zuster Adriana van der Kolk op 15 juni 1973. Over deze periode werden totaal 77 zusters en 216 verpleegden naar het kerkhof gebracht. De jongste dode was verpleegde Agatha van Oostrom van slechts 2 jaar, de oudste was zuster Johanna van der Heide die 93 werd.
Een aspect dat hier relevant is zijn de overlijdens op de internaten. Rector Nierman vermeldt dat in Zoeterwoude de eerste 50 jaar van het klooster 1380 meisjes werden verpleegd waarvan er 150 stierven (ruim 10%). In Velp verbleven tot 1910 879 verpleegden en uit de dodenlijst blijkt dat daarvan 57 gestorven zijn (ruim 6%), dat is beduidend minder dan in Zoeterwoude. We weten overigens niet hoeveel verpleegden gestorven zijn die elders begraven werden.
Over ziektes en doodsoorzaken wordt niets geschreven, alleen van één meisje in Zoeterwoude wordt gezegd dat ze aan de tering overleed. Maar uit het op dezelfde dag sterven van de zusjes van Dijk van 7 en 17 jaar moet worden afgeleid dat een meisje ook een eind aan haar leven kon maken.
Er wordt eenmaal een opmerking over hoogwater gemaakt. Het huidige nog bestaande kerkhof is verhoogd. De vraag is dus waar het oorspronkelijke kerkhof gelegen heeft, het meest waarschijnlijk is onder het huidige kerkhof. In Zoeterwoude werden verpleegden zonder kruis en anoniem begraven, dat zal in Velp niet anders geweest zijn. Waarom er alleen kruizen zonder namen staan, ongewoon voor graven van zusters bij de Goede Herder, is onbekend. Op rhedenopdekaart.nl is een aparte bijlage aan de begraafplaats gewijd. Daarin wordt de mogelijkheid genoemd dat de zusters bj de opheffing van het klooster de kruizen met namen hebben vewijderd omdat de begraafplaats bleef bestaan en openbaar werd.

Al sinds de autobiografische roman Zondaressen uit 1938 van Marie-Louise Doudart de la Grée stond het Spartaanse regime van de kloosters van de Goede Herder ter discussie, maar veranderingen kwamen langzaam en pas ver na de oorlog. In ‘Het Spoor terug’ is te horen dat een oud-pupil nog eens op Larenstein rondkijkt en na een bezoek aan het kerkhof tegen de receptioniste uitroept: ‘Gelukkig ze (de zusters) zijn allemaal dood!’. Recentelijk zijn op internet veel ervaringen van verpleegden gepost die soms echt traumatisch waren. Vooral de VPRO-serie van Britta Hosman heeft het verleden van de Goede Herder algemeen onder de aandacht gebracht. Christel Don laat in haar goed geschreven boek verpleegden en zusters vertellen over hun ervaringen en schetst een genuanceerd beeld waarin niet alles negatief is.

De congregatie heeft na allle ophef en een rechtszaak besloten om haar excuses aan te bieden voor het op haar kloosters veroorzaakte leed. Dit gebeurde op 10 december 2022, 5 jaar nadat de eerste vrouwen die zich slachtoffer voelden elkaar opzochten. De plaats was het kloosterkerkhof in Velp waar tegelijkertijd ook een monument werd onthuld waarop te lezen is: ‘Noem mij, bevestig mijn bestaan.’ Het excuus werd uitgesproken door zuster Lucie Kabaze, de overste van de Zusters van de Goede Herder uit Angers. Zij sprak de hoop uit, dat ‘het monument ons blijvend zal herinneren aan onze gezamenlijke missie om de rechten van vrouwen en meisjes te verdedigen en op te komen voor de meest kwetsbaren opdat niemand meer lijdt onder het pijnlijk verlies van vrijheid, familie, geluk en identiteit in hun jeugd of als volwassene’.

De in Velp overleden meisjes hebben op deze site nu hun naam die hen door een anoniem graf onthouden was.

Paul van Dijk

Bronnen:
- Archives Portal Europe - Archiefinventaris Zusters van de Goede Herder (Internet)
- P.J. Nierman, Rector - “De Goede Herder” 1960-1910
- rhedenopdekaart.nl/velp/landgoederen-en-buitenplaatsen/larenstein - HISTORIE EN WAARDESTELLING DUURZAAM KENNISLANDGOED LARENSTEIN TE VELP (2019)
- Marie-Louise Doudart de la Grée – Zondaressen (1938, Andries Blitz; 1947-1968, Bruna)
- Britta Hosman - Meisjes van de Goede Herder. VPRO-serie van 4 afleveringen
- Het Spoor terug, Larenstein deel 2 (VPRO) - Uitgezonden in OVT op 19 januari 2003
- Onthulling monument voor de meisjes van de Goede Herder (KMGH-website)
- 'Het leed raakt de zusters heel erg' (Verhaal over onthulling van het monument in Velp uit Nederlands Dagblad; knr website)
- Christel Don – De meisjes van De Goede Herder (Alfabet, 2024)